Ανθρώπων έργα

 

Σεντούκι µε κρυμμένους θησαυρούς θυμίζει το λεύκωμα του Χρήστου Καζόλη «Ανθρώπων έργα», µε φωτογραφίες από παραδοσιακά νησιώτικα επαγγέλματα που χάνονται - όπως ο σιδεράς, ο αγωγιάτης,

ο καλαθοποιός, ο βαρελάς, ο σαμαράς, ο κηροποιός, ο μπαξεβάνης.

 

ΚΑΡΑΒOΜΑΡΑΓΚOΣ

(καλαφατάς)

Καραβομαραγκός είναι αυτός που κατα­σκευάζει και επισκευάζει ξύλινα σκά­φη. Ο ατμός και το μέταλλο όμως... εί­χαν διαφορετική άποψη και γρήγορα παραγκώνισαν τα μεγάλα ιστιοφόρα και τα ξύλινα σκάφη. Η χρήση του πλαστι­κού έβαλε κι άλλους περιορισμούς στην τέχνη του καραβομαραγκού. Όμως τα πράγματα δεν τελείωσαν τόσο εύκολα. Οι ταρσανάδες και τα καρνάγια του Αι­γαίου έχουν ακόμη καραβομαραγκούς. Εκεί πελεκούν, καρφώνουν με μπακιρένια καρφιά, βράζουν τις πίσσες και τις παλαμίζουν (απλώνουν) με τις βούρ­τσες, ζουμπάρουν (πιέζουν) τα καρφιά. Οι καλαφάτες τοποθετούν ένα ειδικό προϊόν από φυτικές ύλες (το κανάβι) στους αρμούς των ξύλων, με τη βοή­θεια του σκαρπέλου και της ματσόλας (ξύλινο σφυρί).

 

ΚΗΡOΠOΙOΣ

Το κερί για αιώνες αποτέλεσε το κυριότερο φωτιστικό μέσο, γρήγορα όμως πήρε και συμβολικές διαστάσεις στη θρησκεία. Παρότι τις περισσότερες φορές τα κεριά τα έφτιαχναν οι ίδιοι οι πιστοί, πιο επαγγελματικά γινόταν από τον νεωκόρο της εκκλησιάς. Αυτός κρεμούσε νήματα στα άγκιστρα του ειδικού κηροπλαστικού του στεφανιού, έχυνε πάνω τους λειωμένο κερί και έτσι έφτιαχνε κεριά και λαμπάδες. Η δουλειά γρήγορα αντικαταστάθηκε από τα έτοιμα κεριά που έφταναν από τις μεγάλες αγορές.

 

ΚΑΛΑΘOΠOΙOΣ

Καλάμι, σκίνα ή λυγαριά. Αρκούν αυτά για το περίτεχνο πλέξιμο του καλαθά, ο οποίος με ελάχιστα εργαλεία ακολουθούσε τους προηγούμενους στην οικογένεια που του μετέφεραν την τεχνογνωσία. Τα καλάθια είχαν διάφορες χρήσεις. Ήταν κόφες (κοφίνια) για τη μεταφορά των σταφυλιών κατά τον τρύγο, τουπιά (καλούπια) για το πήξιμο του τυριού και ψωμοκοφινίδες για τη διατήρηση του ψωμιού. Στο παρελθόν άλλωστε τα περισσότερα υλικά τα μετέφεραν με καλάθια.

 

ΕΡΓΑΤΕΣ ΑΛΥΚΩΝ

Οι άνθρωποι μαζεύουν, καθαρίζουν και φορτώνουν το αλάτι από εκεί όπου το αποθέτει η φύση: σε κοιλότητες βράχων παράκτιων περιοχών και σε λίμνες που σχηματίστηκαν δίπλα στη θάλασσα, όπου το θαλασσινό νερό αρχικά εγκλωβίζεται και στη συνέχεια με την επίδραση του ήλιου εξατμίζεται αφήνοντας πίσω του αλάτι. Στο Αιγαίο υπήρχαν (και υπάρχουν) αρκετές αλυκές. Κάποιες αξιοποιήθηκαν σε βιομηχανική βάση.

 

ΑΛΩΝΙΣΜΑ - ΛΙΧΝΙΣΜΑ

Αλώνισμα, λίχνισμα και δρεμόνιασμα: επίπονες δουλειές μέσα στη ζέστη. Τα δεμάτια απλώνονται πάνω στο πέτρινο αλώνι, κόβονται τα δεματικά και σκορπίζονται τα χερόβολα σε όλο το χώρο του αλωνιού. Στο κέντρο βρίσκεται ένα ξύλο, συνήθως από πουρνάρι, μπηγμένο στο χώμα και καλά στερεωμένο. Πάνω του δένεται η τριχιά, που κρατάει τα ζώα όταν γυρνάνε πάνω στο αλώνι. Δένονται μεταξύ τους με λαιμαριές και όλα μαζί με το σκοινί του ξύλου. Ο αλωνάρης κρατά μια βίτσα στα χέρια, τη χτυπά στον αέρα για να φοβίζει τα ζώα και να τα κάνει να τρέχουν κι έτσι να πατούν τα χερόβολα σε όλο το αλώνι, απ’ έξω προς τα μέσα. Το αλώνισμα συνεχίζεται ώσπου τα χερόβολα να γίνουν άχυρο και βγει ο καρπός από τα στάχυα. Ακολουθεί το μάζεμα και το λίχνισμα στο οποίο βοηθά ο αέρας. Οι αλωνάρηδες χρησιμοποιούν ακόμη τα ξύλινα φτυάρια και φυσικά το δριμόνι (μεγάλο κόσκινο) για το κοσκίνισμα του καρπού. Ο καρπός λιάζεται και αποθηκεύεται.

 

ΑΛΕΣΜΑ - ΜΥΛOΙ

Οι αλευρόμυλοι μετέτρεπαν τον καρπό σε αλεύρι. Στην αρχή είχαν κινητήρια δύναμη τον άνεμο ή το νερό, στη συνέχεια ήρθαν οι ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι. Το ισόγειο του μύλου χρησιμοποιείται για τη συγκέντρωση και το ζύγισμα του σιταριού και του κριθαριού. Στον μεσαίο όροφο (στο πατάρι) συγκεντρώνεται το αλεύρι που πέφτει από τις μυλόπετρες, ενώ στον 2ο όροφο λειτουργεί το αλεστικό μηχάνημα. Σίγουρα ο ηλεκτρισμός έχει απλοποιήσει τα πράγματα (λιγοστοί είναι οι παραδοσιακοί αλευρόμυλοι που έχουν διασωθεί στον Αιγαιακό χώρο), κάνοντας ευκολότερη την άλεση. Κάποιοι όμως επιμένουν πως χαλάει τη γεύση και την ποιότητα του αλευριού.

 

ΑΓΩΓΙΑΤΗΣ

Οι αγωγιάτες, που επονομάζονταν και κιρατζήδες, μετέφεραν τα εμπορεύματα ή διακινούσαν τους ταξιδιώτες με άλογα και συχνότερα με μουλάρι, μέσα από δύσβατες περιοχές. Προέρχονταν συνήθως από το στρώμα των ακτημόνων αγροτών. Πολλοί μουσικοί, αγρότες και άλλοι έγιναν αγωγιάτες κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής για να αντιμετωπίσουν την ανέχεια και την πείνα, μετά την κατάσχεση όλου του ελαιόλαδου και την παράλυση του εμπορίου και των συγκοινωνιών. Το επάγγελμα σταδιακά έπαψε να εξασκείται μετά την εμφάνιση των αραμπάδων (αμαξών) και τη δημιουργία οδικών δικτύων στα νησιά.

 

ΡΑΦΤΗΣ

Η ραπτική και η υφαντουργία ήταν οικιακές ασχολίες, ιδιαίτερα των γυναικών που έφτια­χναν τα βασικά είδη ρουχισμού. Ωστόσο υ­πήρχαν και επαγγελματίες ράφτες που ειδι­κεύονταν στην κατασκευή συγκεκριμένων ει­δών ρούχων. Οι ράφτες έφτιαχναν τα ρούχα από τσόχα (οπότε ονομάζονταν τσοχατζήδες) ή από αμπά (οι αμπατζήδες), και τα έ­ραβαν με μεταξωτή κλωστή (μπρισίμι). Η ει­δικότητα των τσοχατζήδων, που έραβαν σαλβάρια, γιλέκια και καφτάνια ήταν απα­ραίτητη στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι α­μπατζήδες σταδιακά αντικατέστησαν τους τσοχατζήδες. Χρησιμοποιούσαν τον εισαγό­μενο αμπά, ένα είδος χοντρού υφάσματος.

 

ΣΙΔΕΡΑΣ

Το καμίνι είναι πέτρινο και έχει προσαρμοσμένο στη μία πλευρά του το προφύσι (είναι από μαντέμι και έχει σχήμα κώνου). Ο χώρος του καμινιού μπροστά από τη μικρή βάση του προφυσιού είναι εκεί όπου καίγεται το κάρβουνο. Μπροστά από το καμίνι βρίσκεται το φυσερό. Φυσώντας με αυτό διοχετεύεται αέρας που καίει το κάρβουνο. Το αμόνι είναι μισό σιδερένιο και μισό ατσάλινο. Βρίσκεται τοποθετημένο πάνω σ' ένα χοντρό κορμό δέντρου, γύρω από το οποίο υπάρχει ένα σιδερένιο στεφάνι με υποδοχές απ’ όπου κρέμονται τα διάφορα σφυριά. Το ένα άκρο του αμονιού έχει σχήμα κώνου και πάνω του ο σιδεράς φαρδαίνει ή μακραίνει το σίδερο, χτυπώντας το ανάλογα. Το άλλο άκρο έχει επίπεδη την άνω επιφάνεια του και πάνω του ο σιδεράς ισιώνει και λειαίνει τις επιφάνειες του σίδερου. Την τέχνη ασκούσαν συνήθως οι Τσιγγάνοι, γι’ αυτό και τον σιδερά τον αποκαλούσαν και «γύφτο ή κατσίβελο».

 

OΡΓΑΝOΠOΙ

Η κατασκευή μουσικών οργάνων είναι μια τέχνη παλιά όσο και η ίδια η μουσική. Ασκήθηκε στο ξεκίνημα της από τους ίδιους τους μουσικούς και γρήγορα άρχισε να δημιουργείται παράδοση. Τα χαρακτηριστικά της οργανοποιίας έχουν σχέση με το χειροποίητο της κατασκευής. Ο τεχνίτης δηλαδή έχει σχεδιάσει και κατασκευάσει κάθε μέρος του οργάνου βάζοντας τη δική του σφραγίδα. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην οργανοποιία είναι διάφορα είδη ξύλου, κόκαλο, όστρακα και ελάχιστα μεταλλικά εξαρτήματα.

 
Σχ.Σ.

Αν βρεθείτε σε ένα από τα Ελληνικά χωριά και συναντήστε κάποιο από τα επαγγέλματα που χάνονται, επισπευτείτε τους μάστορες και παρατηρήστε την δουλειά τους. Αυτοί θα χαρούν που κάποιοι θα ενδιαφερθούν αλλά και εσείς θα εκτιμήστε την δουλειά και την τέχνη τους.

_______________________________________________________________
Ταξιδεύοντας με το Voltagr και συνταγές από το VoltaKoyzina